قدیمی ترین سند ثبت دعاوی حقوقی دارابگرد در انگلستان

جلیل سلمان؛ داراب نا –  هنگامیکه سر مارک آورل اشتاین در سال ۱۹۳۶ میلادی گزارش اکتشافات باستان شناسی خود در منطقه تاریخی دارابگرد را ثبت می نمود با دیدن دوباره لوح رسی کشف شده در شهرمان بار دیگر خاطرات روزهای جستجو را در ذهن خود مرور می نمود.

درست وقتیکه که او خاک های سرزمین دارابگرد را با حرص و ولع غیر قابل وصفی جستجو و حفاری می کرد تا هویت موزه های بریتانیا و آمریکا را با اشیاء تاریخی ایران زمین تثبیت نماید و کارنامه تحقیقات و پژوهش های باستان شناسی خود را بیش از پیش درخشان تر، دستانش لوح قرارداد مکتوبی از جنس خاک رس را لمس نمود که چند خط ساده بجای مانده بر روی آن یادآور اولین اصول رعایت حقوق فی مابین مردمان بومی این سرزمین باستانی بود.

یک دفتر ثبت دعاوی حقوقی از جنس خاک رس که در دو طرف آن علائم حکاکی شده پر نقشی به چشم می خورد.

این لوح رسی با طول ۱۸/۳ سانتیمتر و عرض ۸۶/۲ سانتیمتر با شماره ۱۳۰۷۹۳ در موزه بریتانیا به ثبت رسیده و تصویر هر دو سمت آن نیز در دسترس علاقمندان قرار دارد.

محمدعلی اختری در مقاله سابقه حقوق ثبت در ایران قبل از هخامنشیان می نویسد:”

اولین اطلاعی که ما از ثبت به مفهوم امروزی آن در تاریخ ایران سراغ داریم قانون‌نامه حمورابی مربوط به قرن بیستم قبل از میلاد است که در ماده ۴۴ و ۶۰ آن درباره نوشتن قرارداد اجاره و مدت و مبلغ اجاره مقرراتی وضع شده و مواد ۱۲۰ و ۱۲۷ آن، در رهن طلا و نقره و کتبی بودن قرارداد و عقد ازدواج با حضور گواهان و به صورت مکتوب اجباری شده است و نیز در مواد ۳۷ و ۳۹ و ۴۸ قانون حمورابی، هرگاه کسی مزرعه یا بستان یا خانه‌ای را می‌خریده لوح قرارداد مکتوب مالکیت فروشنده را می‌شکسته و قرارداد جدید مکتوب می‌شده است.

(نمونه ای از دفتر ثبت دعاوی حقوقی آرامی.بابلی/موزه بریتانیا-شماره ۷۸۷۰۷)

این چند بند از قانون‌نامه حمورابی نشان می‌دهد که مدت‌ها قبل از حمورابی نزد مردمان منطقه غرب و جنوب‌غربی ایران، برای ثبت قراردادها و مالکیت، کتابت بر الواح سفالین و مشابه آن رواج داشته است و همچنین در سال ۱۳۴۵ خورشیدی سنگ‌نبشته‌ای به خط میخی بابلی در شمال پل ذهاب کرمانشاه در دامنه کوهی کشف شده که محتوای آن حدود املاک مزروعی و مراتع و سایر مشخصات مربوط به آن را تعیین می‌نماید و معمولاً این قباله‌ها در دو نسخه تهیه می‌شده که یکی از آنها در زمین (موضوع سند) نصب می‌گردید. این نوع سنگ‌نبشته را «کودورو» می‌نامیدند و البته تعداد دیگری از این کودوروها در حفاری‌های شوش توسط دومرگان کشف شده است.

این حجاری از تاریخ ۱۱۱۷ تا ۱۱۲۹ قبل از میلاد است. با توجه به این نوع کتیبه‌ها می‌توان گفت که ضبط و ثبت املاک مزروعی بسیار متداول بوده است. بعد از این تاریخ، کتیبه‌های مجموعه قوانین آشور که از کتابخانه آشوربانی‌پال کشف‌شده مقرراتی در باب تنظیم قباله‌ها و تعهدات موجود است و از زمان حکومت بابلی هم کتیبه‌ای سنگی با موضوع خرید تعداد ۲۵ هزار قطعه خشت که فروشنده متعهد شده مورد‌معامله را در محل کار تحویل دهد، به دست آمده است.”

هر چند که قدمت این لوح رسی توسط موزه بریتانیا در ذیل آن درج نشده است اما انتشار تصویر آن دلیل محکمی بر سابقه و قدمت تاریخی این سند حقوقی است.

موزه بریتانیا بطور معمول فقط تصاویر اشیائی را منتشر می نماید که دارای ارزش تاریخی منحصربفرد می باشند.

منابع:

-موزه بریتانیا-دپارتمان خاورمیانه/ ایران باستان-شماره ۱۳۰۷۹۳

– محمدعلی اختری، سابقه حقوق ثبت در ایران قبل از هخامنشیان

استخراج و ارائه:جلیل سلمان – ۱۳۹۴/تیر ماه/۲۵